• About
  • Advertise
  • Privacy & Policy
  • Contact
Wednesday, February 24, 2021
  • Login
Krushi Samrat
  • होम
  • शेती
  • शेतीपुरक उद्योग
  • शासकीय योजना
  • यशोगाथा
  • कायदा
  • अवजारे
  • तंत्रज्ञान
  • हवामान
  • व्हिडिओ
  • हिन्दी
No Result
View All Result
  • होम
  • शेती
  • शेतीपुरक उद्योग
  • शासकीय योजना
  • यशोगाथा
  • कायदा
  • अवजारे
  • तंत्रज्ञान
  • हवामान
  • व्हिडिओ
  • हिन्दी
No Result
View All Result
Krushi Samrat
No Result
View All Result
Home शेती

स्प्राउटिंग ब्रोकली की खेती

Team Krushi Samrat by Team Krushi Samrat
November 7, 2019
in शेती, हिन्दी
0
स्प्राउटिंग ब्रोकली की खेती
Share on FacebookShare on WhatsApp

ब्रोकली भी एक गोभी वर्गीय पौष्टिक एवं विशेष सब्जियों में से है । इस सब्जी के पौष्टिक मूल्य का आंकलन किया जाये तो प्रथम स्थान प्राप्त होगा । इसके सेवन से हृदय रोग भी नियन्त्रित होते हैं । ब्रोकली के अन्तर्गत एक मुख्य फूल या शीर्ष (Main Head) होता है लेकिन ऊपर की पत्तियों के साथ अन्य फूल (Head) भी बनते हैं जिसको स्प्राउटिंग-ब्रोकली (Sprouting Broccoli) कहते हैं । इसमें वृद्धि फूल गोभी की तरह ही होती है । अन्तर केवल मुख्यत: यह होता है कि ब्रोकली का हेड या फूल हरे रंग (Green Colour) का होता है । जबकि फूल गोभी में सफेद फूल (White Head) होता है । यह फसल शरद ऋतु में बोई जाती है । हेड के फूल (Bud) मोटी नहीं होनी चाहिए । यह सब्जी छोटी वड्स की उत्तम होती है । मुख्य शीर्ष (Main Head) को सर्वप्रथम काटा जाता है । तत्पश्चात् उप-शीर्ष (Sub Head) शीघ्र वृद्धि करते हैं जो मुख्य शीर्ष की अपेक्षा छोटे होते हैं । इन शीर्षों के डंठल लम्बे तथा मुलायम होते हैं जो तोड़ने में आसानी से टूट जाते हैं ।

इस प्रकार से स्प्राउटिंग-ब्रोकली से पत्तियों के डंठल व तने से छोटी कलियां (Buds) बनती रहती हैं जो वृद्धि करके बड़े शीर्ष के रूप में वृद्धि करती है । कुछ ब्रोकली के शीर्ष हरे-जामुनी (Green Purple) रंग के होते हैं । इस तरह से कई बार ब्रोकली को समय-समय पर काटा जाता है जो अगेती बाजार में 100-150 रुपये प्रति किलो मिलती है तथा आमतौर पर 50-60 रुपये प्रति किलो मिलती रहती है । इस सब्जी में पोषक तत्वों की भी अधिक मात्रा होती है l

स्प्राउटिंग ब्रोकली की खेती के लिए आवश्यक भूमि व जलवायु

इस सब्जी के लिए कोई विशेष भूमि की आवश्यकता नहीं होती बल्कि यह सभी प्रकार की भूमि में पैदा की जाती है । लेकिन सर्वोत्तम भूमि दोमट या हल्की बलोई दोमट रहती है जिसका पी.एच. मान 60-75 के बीच का हो । जीवांशयुक्त भूमि का होना नितान्त आवश्यक है ।

ब्रोकली ठन्डे मौसम की फसल है जिसे ठन्डी जलवायु की आवश्यकता होती है । 10-20 डी०सेग्रेड तापमान उत्तम वृद्धि हेतु अच्छा माना जाता है । गर्म जलवायु उचित नहीं होती है ।

स्प्राउटिंग ब्रोकली की खेती के लिए खेत की तैयारी 

ब्रोकली की फसल के लिये 2-3 बार मिट्‌टी पलटने वाले हल से जुताई करें क्योंकि खरीफ की फसल के अभिशेष गल-सड़ जायें अर्थात् खेत को खरपतवार व घास रहित कर लें! आवश्यकतानुसार जुताई करके खेत को भली-भांति भुरभुरा कर तैयार कर लें । जिससे खेत में खरपतवार ना उगें तथा ढेले रहित खेत भी होना चाहिए ।

स्प्राउटिंग ब्रोकली की उन्नत किस्में

ब्रोकली की किस्में अधिक नहीं है लेकिन कुछ किस्में हैं जिन्हें उगाया जाता है ।

  1. ग्रीन हेड किस्म (Green Head)- इस किस्म के शीर्षक ग्रीन (हरे) रंग के होते हैं जो ऊपर से जुड़े हुए होते हैं ।
  2. इटैलियन ग्रीन (Italiyan Green)- यह भी हरे रंग की भली-भांति शीर्ष दिखाई देते हैं जो ऊपर से कुछ खुले हुए दिखाई देते हैं ।
  3. डी.पी.जी.वी.-1 (D.P.G.V-1, Varietiy)- यह किस्म विकसित की गई है । जिसका रंग कुछ हल्के हरे जैसा होता है । लेकिन नीचे से शीर्ष हरे रंग के होते हैं ।
  4. संकर (F1) कोई भी लगा सकते हैं तथा विदेशी (Improted Seed) कोई भी बोयें |
  5. डी.पी.पी.बी.-1 (D.P.P.B-1)- इस किस्म के शीर्ष कुछ जामुनी होते हैं ।

बीज की मात्रा / प्रति हैक्टर

ब्रोकली का बीज भी अन्य गोभी की तरह प्रयोग होता है । बीज की मात्रा 400-500 ग्राम प्रति हैक्टर, 200 ग्राम प्रति एकड़ तथा 40-50 ग्राम बीज प्रति बीघा या 1000 वर्ग मी. के क्षेत्र के लिये पर्याप्त होता है । बीज फूल, गोभी पत्ता व गांठ गोभी के समान होता है ।

बीज की बुवाई का समय 

बीज की बुवाई पौधशाला में सितम्बर के मध्य से अक्टूबर के माह में करें तथा खेत या क्यारियों में बीज बुवाई के 20-25 दिन बाद यानि अक्टूबर के अन्तिम सप्ताह व नवम्बर में अवश्य करें क्योंकि देरी से बोने पर शीर्ष गुणवत्ता वाले तैयार नहीं होते ।

खाद एवं उर्वरकों की मात्रा 

इस सब्जी के लिए गोबर की सड़ी खाद 8-10 टन प्रति हैक्टर तथा नाइट्रोजन 40 किलो, सुपर फास्फेट 80 किलो तथा पोटाश 70 किलो प्रति हैक्टर की आवश्यकता पड़ती है । यदि नाइट्रोजन, कैल्सियम अमोनियम नाइट्रेट का प्रयोग किया जाये तो फसल के परिणाम उत्तम मिलते हैं । गोबर की खाद, सुपर फास्फेट व पोटाश को खेत की तैयारी के समय ही देना चाहिए । नाइट्रोजन की आधी मात्रा भी खेत तैयारी के समय तथा शेष मात्रा को दो बार में खड़ी फसल में देना उचित रहता है ।

पौध की रोपाई 

जब पौध फूल गोभी की तरह 8-10 सेमी. लम्बी हो जाये तो पंक्ति से पंक्ति की दूरी 60-45 सेमी. तथा पौधे से पौधे की दूरी 45 सेमी. रखनी चाहिए । सम्भवत: पौध की रोपाई शाम को करें तथा तुरन्त पानी दें । पौध की गहराई 3-4 सेमी. रखें ।

सिंचाई 

प्रथम सिंचाई रोपाई के तुरन्त बाद करें तथा अन्य सिंचाई 10-12 दिन के अन्तराल से करते रहें । इस प्रकार से शरदकाल में 15 दिन के अन्तराल से सिंचाई करनी चाहिए ।

निकाई–गुड़ाई

पौध रोपने के 15 दिन बाद प्रथम गुड़ाई करें तथा जंगली घास होने पर निकाल दें । इस प्रकार से 2-3 बार निकाई-गुड़ाई की आवश्यकता पड़ती है । इसी समय कोई पौधा मर गया तो रोपाई कर देनी चाहिए । पौधों पर हल्की इसी समय मिट्‌टी भी चढ़ा देनी चाहिए जिससे पौधा न गिरे ।

शीर्षों की कटाई

शीर्षों को काटने या तोड़ने का भी एक समय है । हैड की कलियां (Buds) बड़ी या खुलने से पहले ही कच्चे नर्म फूलों या हैडस को काटना चाहिए अन्यथा ब्रोकली की गुणवत्ता नष्ट हो जाती है । इन तैयार शीर्षों को 12-15 सेमी. लम्बे डंठल के साथ काट लेना चाहिए ।

यह सब्जी किचन गार्डन के लिये अति उत्तम रहती है । शरद ऋतु की फसल होने से छतों, बॉलकनी तथा नीचे क्यारियों में आसानी से उगाई जा सकती है ।

पैदावार 

ब्रोकली के एक हैड को काटने के बाद पौधों में नई-नई शाखाएं निकल आती हैं । इस प्रकार से पौधे का प्रथम हैड लगभग 200-400 ग्रा. तथा अन्य छोटे हैड 100-150 ग्रा. तक के होते हैं । इस प्रकार से एक पौधे से औसतन 800-1000 ग्रा. या एक किलो तक हैक (ब्रोकली) मिलते हैं तथा प्रति हैक्टर 160-200 क्विंटल उपज मिल जाती है ।

कीट व बीमारियां

कीट पिछेती फसल में लगते हैं जैसे-एफिडस, कैटरपिलर आदि । इनकी रोकथाम हेतु रोगोर, मेटासीड तथा नुवान 1 ml / L के घोल का छिड़काव करें । बीमारी में अधिकतर पत्तियों पर धब्बे हो जाते हैं जो काले भूरे रंग के बन जाते हैं । इनकी रोकथाम के लिये फफूंदीनाशक-डाइथेन एम-45 का 2 ग्रा. प्रति लीटर का घोल बनाकर छिड़काव करें ।



महत्वाची सूचना :- सदरची माहिती हि कृषी सम्राट यांच्या वैयक्तिक मालकीची असून आपणास इतर ठिकाणी ती प्रसारित करावयाची असल्यास सौजन्य:- www.krushisamrat.com असे सोबत लिहणे गरजेचे आहे.

सदर सत्रासाठी आपण ही आपल्या कडील माहिती / लेख इतर शेतकऱ्यांच्या सोयीसाठी krushisamrat1@gmail.com या ई-मेल आयडी वर किंवा 8888122799 या नंबरवर पाठवू शकतात. आपण सादर केलेला लेख / माहिती आपले नाव व पत्त्यासह प्रकाशित केली जाईल.



Tags: Cultivation of BroccoliExotic VegetablesHeera AgroKrushi Samratस्प्राउटिंग ब्रोकली की खेती
Team Krushi Samrat

Team Krushi Samrat

Related Posts

लसून लागवडीसाठी जाणून घ्या अनुकूल हवामान व विविध वाण
शेती

लसून लागवडीसाठी जाणून घ्या अनुकूल हवामान व विविध वाण

October 22, 2020
शाश्वत शेतीसाठी मसाला पिके व सुगंधी वनस्पतीची लागवड करावी
शेती

शाश्वत शेतीसाठी मसाला पिके व सुगंधी वनस्पतीची लागवड करावी

October 22, 2020
रब्बी हंगामात ‘मोहरी’चे पीक फायद्याचे
शेती

रब्बी हंगामात ‘मोहरी’चे पीक फायद्याचे

October 16, 2020

ताज्या बातम्या

लसून लागवडीसाठी जाणून घ्या अनुकूल हवामान व विविध वाण
शेती

लसून लागवडीसाठी जाणून घ्या अनुकूल हवामान व विविध वाण

by Team Krushi Samrat
October 22, 2020
शाश्वत शेतीसाठी मसाला पिके व सुगंधी वनस्पतीची लागवड करावी
शेती

शाश्वत शेतीसाठी मसाला पिके व सुगंधी वनस्पतीची लागवड करावी

by Team Krushi Samrat
October 22, 2020
रब्बी हंगामात ‘मोहरी’चे पीक फायद्याचे
शेती

रब्बी हंगामात ‘मोहरी’चे पीक फायद्याचे

by Team Krushi Samrat
October 16, 2020
परतीच्या पावसाने हिरावला शेतकऱ्यांच्या तोंडाशी आलेला घास
शेती

परतीच्या पावसाने हिरावला शेतकऱ्यांच्या तोंडाशी आलेला घास

by Team Krushi Samrat
October 16, 2020
खुल्या बाजारात सोयाबीनला मिळतोय अवघ्या दीड हजारांचा भाव
शेती

खुल्या बाजारात सोयाबीनला मिळतोय अवघ्या दीड हजारांचा भाव

by Team Krushi Samrat
October 15, 2020
कमी खर्चात, कमी त्रासात घ्या ‘झेंडू’चे पिक
शेती

कमी खर्चात, कमी त्रासात घ्या ‘झेंडू’चे पिक

by Team Krushi Samrat
October 15, 2020
२०२०-२१ च्या शासकीय खरीप पिकांचे दर निश्चित
शासकीय योजना

२०२०-२१ च्या शासकीय खरीप पिकांचे दर निश्चित

by Team Krushi Samrat
October 10, 2020
अतिपाऊस,कीटकांच्या हल्ल्यामुळे सोयाबीनचे मोठे नुकसान
शेती

अतिपाऊस,कीटकांच्या हल्ल्यामुळे सोयाबीनचे मोठे नुकसान

by Team Krushi Samrat
October 10, 2020
करा शेवग्याची लागवड आणि मिळावा चांगले उत्पन्न
शेती

करा शेवग्याची लागवड आणि मिळावा चांगले उत्पन्न

by Team Krushi Samrat
October 10, 2020
Prev Next

About us

Krushi Samrat

कृषी सम्राट हा शेतकऱ्यांसाठी शेतकरी पुत्राने सुरु केलेला एक समूह आहे. आपल्या शेतकऱ्यांना जगभरातील शेतीविषयी माहिती मोफत मिळावी हाच यामागचा एक उद्देश आहे.

Browse by Category

  • Uncategorized
  • अवजारे
  • आयुर्वेदिक नुस्खे
  • कायदा
  • कृषीसम्राट सल्ला
  • तंत्रज्ञान
  • प्रेरणा
  • प्रेरणादायक गोष्टी
  • बातम्या
  • यशोगाथा
  • व्हिडिओ
  • शासकीय योजना
  • शेती
  • शेतीपुरक उद्योग
  • हवामान
  • हिन्दी

Recent News

लसून लागवडीसाठी जाणून घ्या अनुकूल हवामान व विविध वाण

लसून लागवडीसाठी जाणून घ्या अनुकूल हवामान व विविध वाण

October 22, 2020
शाश्वत शेतीसाठी मसाला पिके व सुगंधी वनस्पतीची लागवड करावी

शाश्वत शेतीसाठी मसाला पिके व सुगंधी वनस्पतीची लागवड करावी

October 22, 2020
  • About
  • Advertise
  • Privacy & Policy
  • Contact

© 2020 Powered by Tech Drift Solutions.

No Result
View All Result
  • होम
  • शेती
  • शेतीपुरक उद्योग
  • शासकीय योजना
  • यशोगाथा
  • कायदा
  • अवजारे
  • तंत्रज्ञान
  • हवामान
  • व्हिडिओ
  • हिन्दी

© 2020 Powered by Tech Drift Solutions.

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Create New Account!

Fill the forms below to register

All fields are required. Log In

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In