अलीकडे सेंद्रिय शेतीकडे वळणाऱ्या शेतकऱ्यांची संख्या वाढत आहे. सेंद्रिय शेतीसाठी सेंद्रिय खतांसह विविध उपयुक्त निविष्ठा या शेतीवरच तयार केल्यास अधिक स्वस्त पडतात. आजच्या लेखात बायो डायनॅमिक कंपोस्ट, नॅडेप कंपोस्ट तयार करण्याच्या पद्धतींची माहिती घेत आहोत.

१. बायो डायनॅमिक कंपोस्ट
साहित्य :१) एस – ९ कल्चर

२) शेतातील काडीकचरा

३) कापसाच्या काड्या

४) शेतातील तण

५) कडूनिंबाच्या झाडाची पाने

६) निरगुडीची पाने एरंडीची पाने गाजर गवत गिरीपुष्प बेशरम

११) ताजे शेण ८ ते १० दिवसांचे

१२) १५०० ते २००० लिटर पाणी.

तयार करण्याची पद्धत
एक टन कंपोस्ट खत तयार करण्यासाठी १५ फूट लांब, ५ फूट रुंद जागा लागते. ती शक्यतो पूर्व-पश्चिम असावी. निवडलेली जागा स्वच्छ करून त्यावर हलका पाण्याचा सडा टाकावा. वरीलप्रमाणे जमा केलेल्या ओल्या व सुक्या काडीकचऱ्यावर पाणी टाकून चांगले भिजवावे. त्यानंतर पहिला १ फुटाचा काडीकचऱ्याचा थर द्यावा. त्यावर पाणी टाकावे. दुसऱ्या ८ ते ३ इंच जाडीच्या थरावर शेणकाला शिंपडावा. १ किलो एस-९ कल्चर १०० लिटर पाण्यात टाकून थोडा वेळ चांगले ढवळावे. हे मिश्रण प्रत्येक थरावर सारख्या प्रमाणात शिंपडावे. त्यानंतर १ फुटापर्यंत जैविक पदार्थ व ओले शेण यांचा थर लावावा. प्रत्येक थरावर एस-९ कल्चरचे द्रावण शिंपडावे. अशाप्रकारे ३ ते ४ फूट उंच ढीग तयार करावा. तो शेणमातीने लिंपून घ्यावा. एक महिन्यानंतर ढिगाला पलटी द्यावी. अशाप्रकारे आठ महिन्यांत उत्तम कंपोस्ट तयार होते.

२. नॅडेप कंपोस्ट

कंपोस्ट खत तयार करण्याच्या निरनिरळ्या पद्धती आहेत. ही पद्धत शेतकरी श्री. नारायण राव देवराव पांढरीपांडे, मु. पुसद, जि.यवतमाळ यांनी येथील गोधन केंद्रात स्वत: प्रयोगशिलतेतून विकसित केली आहे. त्यांच्या नावावरून या पद्धतीला नॅडेप कंपोस्ट पद्धती असे नामकरण करण्यात आले. या पद्धतीचे वैशिष्टय म्हणजे कमी कालावधीत चांगले कुजलेले कंपोस्ट तयार होते.ह्या प्रकारात विशिष्ट पद्धतीची टाकी बांधण्यात येते आणि त्यात खत तयार करण्यात येते .
टाकी बांधण्याची पद्धत :

पाणी न साचणारी उंच ठिकाणाची व सावली असणारी जागा निवडावी.
टाकीचे बांधकाम शक्यतो भाजक्या विटांमध्ये ९ इंच जाडीचे करावे.
टाकीचा आकार १५ फूट लांब, ५ फूट रुंद व ३.५ फूट उंच असावा. बांधकाम करताना टाकीचा तळाचा भाग कठीण स्वरूपाचा करून घ्यावा. वीट बांधकामाच्या प्रत्येक थरानंतर तिसऱ्या थरामध्ये खिडक्या ठेवाव्यात. खिडक्यांची रचना तिरकस रेषेत चारी बाजूंना येईल असे पाहावे.

टाकी भरण्यासाठी सामग्री : १) १५ टन काडी कचरा, पालापाचोळा, घसकटे इ.

२) ९० ते १०० किलो गाईचे शेणखत व १ गाडी माती.

३) १५०० ते २००० लिटर पाणी.

४) जनावराचे मूत्र उपलब्धतेनुसार.

तयार करण्याची पद्धत
– सर्व साहित्य एकत्र आणून ठेवावे. साहित्य टाकीत भरण्याआधी आतील भिंतीवर शेण आणि माती यांचे मिश्रण शिंपडावे.

नॅडेप टाकी भरताना पहिला थर देताना तळाला १५ ते ८० सेंमी जाडीचा काडी कचरा, पालापाचोळा, धसकटे इत्यादी घेऊन, त्यावर शेण + पाणी यांचे मिश्रण करून सारख्या प्रमाणात शिंपडावे. त्यावर साधारण ५ ते ६ घमेली माती पसरून टाकावी. आवश्यकतेनुसार पाणी शिंपडावे. अशाप्रकारे एकावर एक थर देऊन नॅडेप बांधकामाच्या वर १.५ फुटापर्यंत भरून घ्यावा. त्यावर माती व शेणाच्या मिश्रणाचा लेप देऊन लिंपून घ्यावे.
काही दिवसांनंतर नॅडेप टाकीतील सामग्री खाली दबलेली आढळते. त्या वेळी पुन्हा वरीलप्रमाणे एकावर एक थर देऊन माती व शेणाच्या मिश्रणाचा थर देऊन लिंपून घ्यावे.

https://krushisamrat.com/care-to-be-taken-during-conversion-of-organic-farming-into-organic-farming-1/

सदर सत्रासाठी आपण ही आपल्या कडील माहिती / लेख इतर शेतकऱ्यांच्या सोयीसाठी krushisamrat1@gmail.com या ई-मेल आयडी वर किंवा 8888122799 या नंबरवर पाठवू शकतात. आपण सादर केलेला लेख / माहिती आपले नाव व पत्त्यासह प्रकाशित केली जाईल.