• About
  • Advertise
  • Privacy & Policy
  • Contact
Friday, February 26, 2021
  • Login
Krushi Samrat
  • होम
  • शेती
  • शेतीपुरक उद्योग
  • शासकीय योजना
  • यशोगाथा
  • कायदा
  • अवजारे
  • तंत्रज्ञान
  • हवामान
  • व्हिडिओ
  • हिन्दी
No Result
View All Result
  • होम
  • शेती
  • शेतीपुरक उद्योग
  • शासकीय योजना
  • यशोगाथा
  • कायदा
  • अवजारे
  • तंत्रज्ञान
  • हवामान
  • व्हिडिओ
  • हिन्दी
No Result
View All Result
Krushi Samrat
No Result
View All Result
Home हिन्दी

कृषी अर्थशास्त्र – भाग – 9

Team Krushi Samrat by Team Krushi Samrat
January 10, 2019
in हिन्दी
0
कृषी अर्थशास्त्र – भाग – 9
Share on FacebookShare on WhatsApp

फार्म प्रबन्ध के उद्देश्य (Objectives of Farm Management )

फार्म प्रबन्ध का मुख्य उद्देश्य फार्म की विभन्न व्यवसायिक इकाइयों एवं उद्यमों जैसे—फसलोत्पादन, दुग्ध उत्पादन द्वारा कृषकों को अधिकतम शुद्ध लाभ प्राप्त कराना है। फार्म पर दो या दो से अधिक उद्यमों का संयोजन होता है। फार्म प्रबन्ध का मुख्य उद्देश्य सम्पूर्ण उद्यमों से अधिकतम लाभ प्राप्त करना है।

फार्म प्रबन्ध के अध्ययन के अन्तर्गत निम्नलिखित उद्देश्य आते है।

  • कृषि क्षेत्र में उत्पादन के विभिन्न साधनों एवं उनकी सहायता से उत्पादित उत्पादों के मध्य व्याप्त फलनात्मक सम्बन्धों का अध्ययन करना।
  • कृषि में आय-व्यय के पारस्परिक सम्बन्ध का अध्ययन करना।
  • फार्म संसाधनों एवं भूमि उपयोग का मूल्यांकन करना।
  • अधिकतम लाभदायक फसल उत्पादन एवं पशुपालन विधियों को ज्ञात करना।
  • प्रति हेक्टेअर तथा प्रति क्विंटल उत्पादन व्यय का अध्ययन करना।
  • फार्म की विभिन्न व्यवसायिक इकाइयों का तुलनात्मक आर्थिक अध्ययन करना।
  • जोत आकार का भूमि उपयोग, फसलोत्पादन प्रणाली, पूँजी नियोजन तथा श्रम का उपयोग से सम्बन्ध ज्ञात करना।
  • व्यय तथा आय में अनुकूल सम्बन्ध और संसाधनों के उचित विभाजन द्वारा कृषि व्यवसाय की क्षमता में वृद्धि करने वाले उपायों को ज्ञात करना।
  • कृषि व्यवसाय पर प्राविधिक परिवर्तनों का अध्ययन करना।
  • कृषि उत्पादों के लिए उपलब्ध सर्वोत्तम तकनीक का चुनाव करना।

उपर्युक्त उद्देश्यों के अध्ययन के आधार पर कृषक निम्नलिखित निर्णय सहजता से ले सकते हैं।

  1. फार्म पर अधिकतम उत्पादन किस तरह प्राप्त किया जाये ?
  2. प्राप्त उत्पादन की अधिकतम कीमत किस तरह प्राप्त की जाये ?
  • उत्पादन की लागत को न्यूनतम कैसे बनाया जाये?
  1. सम्पूर्ण फार्म व्यवसाय से अधिकतम शुद्ध लाभ कैसे प्राप्त किया जाये?

ध्यातव्य है कि यद्यपि कृषि व्यवसाय से अधिकतम लाभ प्राप्त करना कृषको का प्रधान उद्देश्य होता है, फिर भी यह उनका अन्तिम उद्देश्य नहीं होता। कृषक का अन्तिम उद्देश्य रहन-सहन के स्तर तथा पारिवारिक सुख एवं समृद्धि में वृद्धि कर उन्हें अधिकतम सन्तुष्टि प्रदान करना होता है । विवेकशील कृषि के सफल सम्पादन हेतु फार्म प्रबन्ध का समुचित ज्ञान होना आवश्यक है।

फार्म  प्रबन्ध का क्षेत्र  (Scope of Farm Management )

फार्म प्रबन्ध के अन्तर्गत अनुसन्धान, शिक्षण एवं प्रसार तीनों क्रियाओं का समावेश रहता है। अतः इसका क्षेत्र बहुत व्यापक है। फार्म प्रबन्ध के अध्यय-क्षेत्र को निम्नवत् प्रस्तुत किया जा सकता है।

  • फार्म प्रबन्ध सम्बन्धी अनुसन्धान ( Farm Management Research ) – फार्म प्रबन्ध में कृषको की आर्थिक समस्याओं को सुलझाने के लिए समस्या से सम्बन्धित आँकड़े एकत्रित किये जाते हैं, फिर उनका विश्लेषण करके उन कारणों को ज्ञात किया जाता है जो कि प्रक्षेत्र की आर्थिक क्षमता को बढ़ाने में बाधक होते हैं। प्राप्त निष्कर्षों के आधार पर कृषकों को सुझाव दिये जाते हैं।
  • फार्म प्रबन्ध शिक्षण तथा प्रशिक्षण (Farm Management Teaching and Training)– वर्तमान समय में सभी विश्वविद्यालयों में बी. एस-सी. (एजी) स्तर पर फार्म प्रबन्ध का विषय पढ़ाया जाता है। फार्म मैनेजमेण्ट का विशेष कोर्स एम एस-सी (एजी) तथा पी-एच. डी. स्तर पर पढ़ाया जाता है। |
  • फार्म प्रबन्ध प्रसार (Farm Management Extension)— अध्ययन के ज्ञात निष्कर्षो एवं समाधानो को प्रसार कार्यकर्ताओं द्वारा किसानों को उपलब्ध कराया जाता है तथा उन्हें इससे सम्बन्धित प्रशिक्षण दिया जाता है। चूंकि अधिकारी कृषक इतने शिक्षित नहीं है कि अध्ययन के निष्कर्षों तथा समाधान को आसानी से समझ सके तथा उनको ग्रहण कर सके। इसलिए अनुसन्धान के निष्कर्षों के प्रसार माध्यम द्वारा प्रदर्शन करके दिखाना आवश्यक हो जाता है। यह फार्म प्रबन्ध प्रसार के अन्तर्गत आता है।
  • फार्म योजना का निर्माण (Formation of Farm Planning) — फार्म योजना का निर्माण भी फार्म प्रय प्रबन्ध के अन्तर्गत आता है। फार्म पर विभिन कृषि कार्यों के समुचित सम्पादन हेतु फार्म योजना का निर्माण किया जाता है। फार्म योजना के अन्तर्गत विभिन्न कृषि कार्यों की सूची वरीयता के आधार पर तैयार की जाती है, ताकि फार्म से सम्बन्धित समस्त कार्यों को समय से बिना किसी कठिनाई के पूरा किया जा सके। इस प्रकार फार्म योजना का निर्माण भी फार्म प्रबन्य का ही एक अंग है।

फार्म प्रबन्ध का क्षेत्र व्यष्टी विश्लेषण से सम्बन्धित है। इसमें प्रत्येक फार्म को एक पृथक् इकाई मानकर निर्णय लिया जाता है। अतः फार्म के सम्बन्ध में लिये जाने वाले विभिन्न निर्णय यथा—फसल का चुनाव, सिंचाई की व्यवस्था, उर्वरको एवं कृषि यन्त्रों का उपयोग आदि से सम्बन्धित क्रियाएँ फार्म प्रबन्ध के क्षेत्र में सम्मिलित होती है।

 

इस सत्र के लिए हम किसानों की सुविधा के लिए, यह जानकारी अन्य किसानों की सुविधा के लिए लेख आप krushisamrat1@gmail.com ई-मेल आईडी या 8888122799 नंबर पर भेज सकते है, आपके द्वारा सबमिट किया गया लेख / जानकारी आपके नाम और पते के साथ प्रकाशित की जाएगी।

Tags: Agricultural Economics - Part - 9कृषी अर्थशास्त्र – भाग – 9
Team Krushi Samrat

Team Krushi Samrat

Related Posts

मसूर उत्पादन की उन्नत तकनीक
हिन्दी

मसूर उत्पादन की उन्नत तकनीक

January 31, 2020
ठंड के मौसम में पशुपालन कैसे करें ?
शेतीपुरक उद्योग

ठंड के मौसम में पशुपालन कैसे करें ?

December 24, 2019
फसलों के साथ पोपलर (Populus) वृक्ष की खेती
हिन्दी

फसलों के साथ पोपलर ( Populus ) वृक्ष की खेती

November 22, 2019

About us

Krushi Samrat

कृषी सम्राट हा शेतकऱ्यांसाठी शेतकरी पुत्राने सुरु केलेला एक समूह आहे. आपल्या शेतकऱ्यांना जगभरातील शेतीविषयी माहिती मोफत मिळावी हाच यामागचा एक उद्देश आहे.

Browse by Category

  • Uncategorized
  • अवजारे
  • आयुर्वेदिक नुस्खे
  • कायदा
  • कृषीसम्राट सल्ला
  • तंत्रज्ञान
  • प्रेरणा
  • प्रेरणादायक गोष्टी
  • बातम्या
  • यशोगाथा
  • व्हिडिओ
  • शासकीय योजना
  • शेती
  • शेतीपुरक उद्योग
  • हवामान
  • हिन्दी

Recent News

लसून लागवडीसाठी जाणून घ्या अनुकूल हवामान व विविध वाण

लसून लागवडीसाठी जाणून घ्या अनुकूल हवामान व विविध वाण

October 22, 2020
शाश्वत शेतीसाठी मसाला पिके व सुगंधी वनस्पतीची लागवड करावी

शाश्वत शेतीसाठी मसाला पिके व सुगंधी वनस्पतीची लागवड करावी

October 22, 2020
  • About
  • Advertise
  • Privacy & Policy
  • Contact

© 2020 Powered by Tech Drift Solutions.

No Result
View All Result
  • होम
  • शेती
  • शेतीपुरक उद्योग
  • शासकीय योजना
  • यशोगाथा
  • कायदा
  • अवजारे
  • तंत्रज्ञान
  • हवामान
  • व्हिडिओ
  • हिन्दी

© 2020 Powered by Tech Drift Solutions.

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Create New Account!

Fill the forms below to register

All fields are required. Log In

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In